«Η κρίση δεν είναι οικονομικό φαινόμενο, η κρίση είμαστε εμείς»
03.02.2015
«Μα τι έχω εγώ να προσθέσω; Τι να πω;», «Να πούμε για την Κύπρο, για την εποχή που διανύουμε, για την κουλτούρα της κοινωνίας μας, τα βιβλία που αγαπάτε…». Ο Αιμίλιος Σολωμού ήταν διστακτικός. Συνήθως οι άνθρωποι που παλεύουν με το μέσα τους είναι διστακτικοί. Επιλέγουν να μοιράζονται τις σκέψεις τους με τρόπους αλλιώτικους.Εν τέλει συναντηθήκαμε για καφέ. Με σταθερό τον τόνο στη φωνή και με την κοινωνική ωριμότητα που τον διακρίνει, εξηγεί πως ο καθένας μας οφείλει, σε τέτοιες εποχές, να κάνει την προσωπική του επανάσταση, είτε με τα μέσα που διαθέτει, είτε δημιουργώντας καινούρια.
Ο ίδιος έχει σπουδάσει Ιστορία-Αρχαιολογία, στο παρελθόν εργάστηκε ως δημοσιογράφος, ενώ σήμερα εργάζεται ως εκπαιδευτικός. Ως συγγραφέας έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία, εκ των οποίων το «Ημερολόγιο μιας Απιστίας» του 2013 απέσπασε το Βραβείο της Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ στο «Ένα τσεκούρι στα χέρια σου», απονεμήθηκε το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος της Κύπρου. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό έκδοση το πέμπτο στη σειρά βιβλίο του.
Ο Σολωμού εξηγεί πως η συγγραφή και το διάβασμα δίνουν οξυγόνο στην καθημερινότητά του, απ’ την οποία ο καθένας μας οφείλει να βρίσκει κάποιο τρόπο να ξεφεύγει, αναζητώντας το διαφορετικό.
Ζούμε σε μία κοινωνία που δεν φημίζεται για την αγάπη της για το βιβλίο και δεν θεωρεί το διάβασμα αναγκαίο. Γνωρίζω πως εσείς διαβάζετε πολύ. Θέλετε να μου πείτε πώς πρόεκυψε αυτή η ανάγκη; Κοιτάξτε, έχω μεγαλώσει σε χωριό και θυμάμαι την μητέρα μου να επιστρέφει πάντα απ’ την Λευκωσία με παραμύθια και βιβλία στο χέρι. Είναι μια παιδική ανάμνηση που έχω, μία εικόνα από μια γυναίκα που ήταν και παραμένει άνθρωπος λαϊκός, και που θεωρούσε σημαντικό να διαβάζουμε. Η ίδια δεν έχει τελειώσει καν το δημοτικό και ξέρει την Οδύσσεια απ’ έξω… Ποιο ήταν το πρώτο μυθιστόρημα που διαβάσετε; Ο «Μπεν Χουρ» όταν ήμουν μαθητής στο δημοτικό. Είχα εντυπωσιαστεί τόσο πολύ, που το είχα διαβάσει μέσα σ’ ένα απόγευμα. Από εκείνη την μέρα δεν άφησα τα βιβλία απ’ τα χέρια μου. Ξέρετε, καμιά φορά λέμε, «Μπορεί ένα βιβλίο να αλλάξει τον κόσμο;». Δεν ξέρω. Αυτό που με σιγουριά μπορώ να πω όμως, είναι πως έναν άνθρωπο μπορεί να τον αλλάξει. Κι αν ο καθένας μας κάνει μικρά επαναστατικά βήματα στην ζωή του σε σχέση με το βιβλίο, ίσως και να μπορούσε να αλλάξει κι ο κόσμος.
Να υποθέσουμε πως τη δική μας κοινωνία δεν την απασχολεί η αλλαγή; Γι’ αυτό και δεν διαβάζει; Νομίζω πως ο κόσμος εδώ δεν διαβάζει, ή καλύτερα δεν έμαθε να αγαπά το διάβασμα, γιατί ζει σε μια κοινωνία άκρως καταναλωτική. Θα μου πείτε «Οι ευρωπαϊκές ή άλλες κοινωνίες δεν είναι καταναλωτικές;». Ναι είναι. Αλλά πρόκειται για κοινωνίες που βίωσαν με τρόπο ήπιο, για παράδειγμα, την μετάβαση της αστικοποίησης, εμείς όχι. Για εμάς ήταν μια απότομη διαδικασία. Επιπλέον, την κοινωνία μας επηρέασε σε μεγάλο βαθμό και η εισβολή. Σήμερα η έγνοια μας είναι να βγάζουμε όσα περισσότερα χρήματα μπορούμε. Τα έχουμε συνδέσει με την επιβίωση. Η πεποίθησή μας αυτή κι οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας, έστρεψαν τον κόσμο μακριά απ’ το βιβλίο. Σε έντονους καθημερινούς ρυθμούς δεν ζει και ο κόσμος στις μεγαλουπόλεις; Βεβαίως και ζει, αλλά ξέρει να βάζει προτεραιότητες. Για μας είναι το χρήμα... Όλο αυτό που βιώνουμε έχει να κάνει και με τον καταιγισμό της εικόνας αλλά και με το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Ο τρόπος με τον οποίο διδάσκεται η λογοτεχνία στα σχολεία για παράδειγμα και ο οποίος, δυστυχώς, δεν ωθεί τα παιδιά να αγαπήσουν το βιβλίο. Δηλαδή; Το γεγονός ότι η λογοτεχνία διδάσκεται στα σχολεία σαν να πρόκειται για μάθημα… ανατομίας, το θεωρώ λάθος. Είναι σάμπως και έχουμε ένα πτώμα πάνω στο τραπέζι, το τέμνουμε, το παρατηρούμε… Τένοντα-τένοντα, κόκκαλο-κόκκαλο. Αυτή η ανάλυση στην οποία επιμένουμε, στίχο-στίχο, γραμμή-γραμμή, απωθεί τα παιδιά και τα αποστρέφει από τη λογοτεχνία. Είναι σημαντικό να το καταλάβουμε πως το διάβασμα αφορά σε μία αισθητική, κυρίως, απόλαυση. Ο εκπαιδευτικός στόχος ίσως θα ‘πρεπε να ήταν να αγαπήσουν οι νέοι το βιβλίο κι όχι απλά να μάθουν τόσα όσα χρειάζονται για να περάσουν στις εξετάσεις. Σε άλλες χώρες δεν εξετάζεται η λογοτεχνία κι ίσως να πρέπει να ασχοληθούμε μ’ αυτό το ζήτημα κι εδώ. Υπάρχουν πολλοί, εύκολοι και σχετικά ανέξοδοι τρόποι για να προχωρήσουμε σε αλλαγές. Αν παρατηρήσουμε το πώς δουλεύουν τα σχολικά προγράμματα λογοτεχνίας στο εξωτερικό, θα δούμε πως οι μαθητές εκεί έχουν έστω μία ώρα την βδομάδα, συνάντηση με κάποιο συγγραφέα. Αυτό κάνει το μάθημα πιο ζωντανό, βιωματικό. Σκεφτείτε την αίσθηση να γνωρίζεις από κοντά ένα συγγραφέα, να σου διαβάζει το βιβλίο του, να συζητάς μαζί του σχετικά με το κείμενο. Πόσο διαφορετικό θα ‘ταν απ’ τον στεγνό τρόπο που ακολουθούμε εδώ. Χρειάζεται όραμα για να αλλάξουν αυτά τα πράγματα και δυστυχώς λείπουν, γενικότερα, οι άνθρωποι με όραμα σε νευραλγικούς διοικητικούς τομείς στη χώρα μας.
Το γεγονός ότι η λογοτεχνία διδάσκεται στα σχολεία σαν να πρόκειται για μάθημα… ανατομίας, το θεωρώ λάθος. Είναι σάμπως και έχουμε ένα πτώμα πάνω στο τραπέζι, το τέμνουμε, το παρατηρούμε… Τένοντα-τένοντα, κόκκαλο-κόκκαλο. Αυτή η ανάλυση στην οποία επιμένουμε, στίχο-στίχο, γραμμή-γραμμή, απωθεί τα παιδιά και τα αποστρέφει από τη λογοτεχνία.
Απ’ την εμπειρία σας στην εκπαίδευση, παρατηρείτε πως ασχολούνται τα παιδιά με την λογοτεχνία; Δεν είναι πολλά τα παιδιά αυτά αλλά ναι, υπάρχουν ελπιδοφόρες περιπτώσεις. Ιδιαίτερα στο Λύκειο, όπου θα βρεις παιδιά που διαβάζουν και που γράφουν, από ποίηση, διήγημα μέχρι και μυθιστόρημα. Το βρίσκω σημαντικό να ενθαρρύνουμε τους μαθητές μέσα απ’ το σχολείο και επιπλέον μέσα απ’ την οικογένεια. Δεν μπορεί να συνεχιστεί άλλο αυτό το κυνήγι του χρόνου και του χρήματος. Πρέπει να διδάξουμε στους νέους τις πραγματικές αξίες. Να επανέλθουμε γενικότερα στις αξίες μας ως κοινωνία. Είναι εύφορο το έδαφος σήμερα για να γίνει κάποια αλλαγή; Συνηθίζουμε να λέμε πως όταν υπάρχει μία κρίση, οποιουδήποτε είδους κρίση, αυτή ευνοεί τη δημιουργία και την τέχνη. Νομίζω πως ναι, θα εμφανιστούν και θα προκύψουν καλά πράγματα. Και ήδη γίνονται κάποιες προσπάθειες, αλλά το ζήτημα είναι ότι παραμένουν σε κλειστούς κύκλους. Ξέρετε, διανύουμε μια περίοδο που όλοι είναι μορφωμένοι αλλά λίγοι είναι καλλιεργημένοι. Πρέπει να σταθούμε σ’ αυτό. Να κοιτάξουμε τη νέα γενιά που μπορεί να διαφοροποιηθεί. Μόνο το παιδί μπορεί να σώσει τα πράγματα στο μέλλον. Εμείς, νομίζω, πως είμαστε καταδικασμένοι. Οφείλουμε όμως να προσπαθήσουμε, να γίνουμε παράδειγμα. Πότε εκδώσατε το πρώτο σας βιβλίο; Τι ακολούθησε; Το 2000 εκδόθηκε το πρώτο μου βιβλίο με τίτλο «Το Σκιάχτρο». Ακολούθησε τρία χρόνια μετά το δεύτερο, μια παιδική θα έλεγα ανάγκη μου, να γράψω ένα βιβλίο για τον αδελφό μου, τον οποίο δεν πρόλαβα να γνωρίσω. Σκοτώθηκε από κεραυνό όταν ήταν 11 χρόνων αλλά απ’ τις ιστορίες που έχω ακούσει, είναι σαν να τον έζησα. Παρόλο που το βιβλίο «Ώσπερ στρουθίον, τάχος επέτασας» ήταν μυθοπλαστικό, βασίστηκε σε πραγματικά γεγονότα και αναφέρεται σ’ αυτόν. Του το χρωστώ, το γεγονός ότι ασχολήθηκα με την συγγραφή. Μεγαλώνοντας ένιωθα έντονες τύψεις και ενοχές, ότι είχα έρθει στον κόσμο παίρνοντας την θέση του και επομένως, κάποια στιγμή, ένιωσα ότι έπρεπε να τα βγάλω από μέσα μου, να εκτονωθώ και να νιώσω ελεύθερος. Ακολούθησαν ακόμα δύο βιβλία, τα «Ένα τσεκούρι στα χέρια σου» [2007] και «Ημερολόγιο μιας απιστίας» [2013].
Νομίζω πως η έννοια της έμπνευσης είναι παρεξηγημένη. Έχω την εντύπωση πως δεν υπάρχει έμπνευση. Υπάρχουν όλα γύρω σου, σε αφηρημένη μορφή κι αρκεί να απλώσεις το χέρι και να τ’ αρπάξεις.
Κλισέ η ερώτηση, αλλά από πού εμπνέεται ένας συγγραφέας; Νομίζω πως η έννοια της έμπνευσης είναι παρεξηγημένη. Έχω την εντύπωση πως δεν υπάρχει έμπνευση. Υπάρχουν όλα γύρω σου, σε αφηρημένη μορφή, κι αρκεί να απλώσεις το χέρι και να τ’ αρπάξεις. Όλα αυτά που μας περιτριγυρίζουν, οι εικόνες, τα προσωπικά μας βιώματα, αυτά που κουβαλούμε για χρόνια μέσα μας, αποτελούν πηγή έμπνευσης. Και ξαφνικά σπρώχνονται προς τα έξω, μ’ ένα περίεργο, παράδοξο τρόπο. Κι ο καθένας μπορεί να βρει τον τρόπο αυτό, να τα βγάλει προς τα έξω. Κάποιοι επιλέγουν την συγγραφή. Διαδραματίζει κάποιο ρόλο η μνήμη στη διαδικασία της δημιουργίας; Για μένα η παιδική μου ηλικία και κατ’ επέκταση οι μνήμες που έχω γενικότερα, ναι, έχουν διαδραματίσει νευραλγικό ρόλο. Στο επόμενό μου βιβλίο για παράδειγμα, καταπιάνομαι μ’ ένα θέμα που έχει να κάνει με τις σπουδές μου και το Αιγαίο, το οποίο επισκεπτόμουν για χρόνια. Οι εμπειρίες και οι εικόνες απ’ τα νησιά, η προϊστορική αρχαιολογία που με απασχόλησε πάρα πολύ στα φοιτητικά μου χρόνια, καταγράφηκαν μετά από πολύ καιρό στο χαρτί. Είναι εφικτό να ζει κάποιος αποκλειστικά απ’ την συγγραφή στην Κύπρο; Δύσκολο, πολύ δύσκολο, ουτοπία θα έλεγα. Το όνειρο του καθενός που γραφεί, είναι να μπορεί να ζήσει κάποια στιγμή απ’ τα βιβλία του, αλλά ναι, αυτό είναι ουτοπία για τη χώρα μας. Είναι περιορισμένος και πολύ μικρός ο κύκλος που ασχολείται με την λογοτεχνία στην Κύπρο και αδύνατον να επιβιώσει κάποιος ως συγγραφέας και μόνο. Θα είναι έτσι και σε είκοσι χρόνια; Νομίζω πως ναι. Όσον αφορά στο ζήτημα αυτό, είναι αρκετά απαισιόδοξη η προοπτική που υπάρχει στην Κύπρο. Σε προσωπικό επίπεδο, ελπίζω πως σε διάστημα εικοσαετίας θα ‘χω περισσότερο χρόνο να ασχολούμαι πιο σοβαρά με την λογοτεχνία. Τι εννοείτε ‘σοβαρά’; Να με απασχολεί αποκλειστικά. Λόγω του ότι είμαι εκπαιδευτικός, δεν έχω τον χρόνο να ασχολούμαι όσο θα ήθελα, τουλάχιστον κατά την διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Αυτό που συνηθίζω να κάνω είναι, όταν προγραμματίζω ένα βιβλίο, να παίρνω σημειώσεις, να διαβάζω άλλα βιβλία που σχετίζονται -αν πρόκειται για ιστορικού περιεχομένου βιβλίο- και να κάνω έρευνα. Αλλά όσον αφορά στη συγγραφή, είναι αδύνατον. Πάντοτε περιμένω τα καλοκαίρια για να μπορέσω να συγκεντρωθώ. Πρόκειται για μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο. Αν το πάρεις μάλιστα ζεστά, ακόμα και στον ύπνο σου θα σκέφτεσαι βιβλία. Θυμάμαι όταν στο δεύτερο μου βιβλίο είχα ένα πρόβλημα να λύσω -που είχε να κάνει με τις σχέσεις των χαρακτήρων και με απασχολούσε για μέρες- η απάντηση προέκυψε στον ύπνο μου. Μέσα από ένα όνειρο που είχα δει. Κι αυτό γιατί λειτουργούσε υποσυνείδητα μέσα μου. Είναι εκπληκτικό το πώς λειτουργεί το υποσυνείδητο όταν σε απασχολεί ένα ζήτημα. Σκεφτήκατε κάποια στιγμή να μην μπορούσατε, για κάποιο λόγο, να γράψετε; Ναι το έχω σκεφτεί. Φαντάστηκα, για παράδειγμα, να ήμουν στην φυλακή, αλλά κι εκεί μπορείς να γράψεις… Έκανα και εικόνα να χάνω το δεξί μου χέρι. Αυτό με φοβίζει. Χρειάζομαι το δεξί μου χέρι… Νομίζω πως αν ήταν να στερηθώ το γράψιμο, θα είχα τελειώσει. Το ίδιο και το διάβασμα. Κυρίως το διάβασμα.
Οι άνθρωποι πρέπει να επιστρέψουμε στις αξίες μας. Στην απλότητα. Έχουμε ξεφύγει. Έχουμε χάσει το μέτρο. Έχουμε δημιουργήσει ανάγκες που δεν μας είναι απαραίτητες.
Τι σας κάνει να συνεχίζετε να διαβάζετε και να γράφετε; Η ανθρώπινη και εσωτερική ανάγκη να ζω σ’ ένα άλλο περιβάλλον, σε μια άλλη διάσταση. Το διάβασμα, η συγγραφή, είναι διαδικασίες που σε ωθούν να ανοίξεις τα φτερά σου. Ξέρετε είναι πολλές οι φορές που νιώθω πως ζω σε μια παράλληλη πραγματικότητα. Τόσες, που νιώθω πως λίγο πριν το τέλος της ζωής μου, θα εντοπίσω πως δεν την έχω ζήσει παρά μόνο μέσα απ’ τα βιβλία. Γιατί ο κόσμος θέλει να ξεφεύγει απ’ την πραγματικότητα; Στην καθημερινότητα οφείλεται αυτό. Στην ρουτίνα. Δεν μπορεί να μην έχεις ανάγκη το διαφορετικό. Για κάποιους είναι ένα βιβλίο, για άλλους μία ταινία, ένας περίπατος στη φύση… Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να ξεφεύγει απ’ την καθημερινότητά του που είναι πολλές φορές βασανιστική. Να ξεχνιέται, να παίρνει δύναμη και να συνεχίζει. Θα ήταν πολύ καταθλιπτική η ζωή μας αν δεν το κάναμε αυτό. Γράφοντας ή διαβάζοντας κάποιος αλλάζει τα πράγματα; Θεωρώ πως είναι ένας τύπος επανάστασης, ναι. Γράφοντας και διαβάζοντας εγώ νιώθω πως βγάζω το άχτι μου, που λέμε. Μου δίνει οξυγόνο η διαδικασία και με ισορροπεί. Ένα ποιοτικό βιβλίο μπορεί να φέρει την ανατροπή. Ποιο είναι το ‘ποιοτικό’ βιβλίο; Η επιλογή του έχει να κάνει με το ένστικτο του καθενός κι εδώ θα επανέλθω στην ερώτησή σας «Γιατί ο κόσμος δεν διαβάζει;». Επειδή, μάλλον, δεν έχει τη διάθεση να κουραστεί. Κι ένα καλό, ποιοτικό βιβλίο, απαιτεί να κουραστείς. Θέλει χρόνο και κόπο.
Θα μας συστήσετε κάποια βιβλία; Είναι τόσα πολλά… Για τις νεαρές ηλικίες, θα πρότεινα το «Ο γλάρος Ιωνάθαν Λίβινγκστον» του Ρίτσαρντ Μπαχ, ένα εξαιρετικό βιβλίο για την δύναμη της θέλησης. Θα πρότεινα οτιδήποτε απ’ τον Ντοστογιέφσκι, του οποίου διάβασα όλα τα βιβλία και ζηλεύω αυτούς που δεν τον διάβασαν γιατί θα έχουν πάντα την δυνατότητα να τον ανακαλύψουν. Το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ… Να ψάξει κανείς τον Μπόρχες, τον Μαρκές… Προσωπικά έχω εντυπωσιαστεί απ’ την τριλογία του Φίλιπ Ροθ, τα «Αμερικάνικο Ειδύλλιο», «Παντρεύτηκα έναν κομουνιστή» και «Το ανθρώπινο στίγμα». Υπάρχουν εξαιρετικά βιβλία εκεί έξω… Βιβλία που έχουν αλλάξει την σκέψη μας για τον κόσμο. Την νοοτροπία μας. Σκεφτείτε την αντιπολεμική λογοτεχνία. Το «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο» για παράδειγμα, ή το «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς». Σκεφτείτε πως κάθε φορά που παρουσιάζεται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, το πρώτο θύμα είναι τα βιβλία. Κι αυτό γιατί τα βιβλία μπορούν να ανατρέψουν τα πράγματα. Η ελευθερία της έκφρασης, τα ελεύθερα πνεύματα, μπορούν να ανατρέψουν τις καταστάσεις.
Δεν είναι σημερινό φαινόμενο η κρίση. Η κρίση είμαστε εμείς. Εμείς την δημιουργήσαμε. Δεν είναι οικονομική η κρίση, είναι κρίση αξιών.
Τι πρέπει να επαναδιαπραγματευθεί ο σημερινός άνθρωπος κύριε Σολωμού; Τις αξίες του. Πιστεύω πως η φύση του ανθρώπου δεν αλλάζει, παραμένει ακριβώς η ίδια. Στο τελευταίο μου βιβλίο, «Ημερολόγιο μιας απιστίας», ήθελα να εξερευνήσω ακριβώς αυτό το ζήτημα, το πώς ο άνθρωπος δεν αλλάζει ουσιαστικά. Απ’ την προϊστορική εποχή μέχρι και σήμερα, ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει. Τα ένστικτά του παραμένουν τα ίδια. Τα πάθη του, τα λάθη του επίσης. Αυτό δεν είναι κακό. Μαθαίνει ο άνθρωπος έτσι. Σ’ αυτό που πρέπει να επιστρέψει είναι στις αξίες του. Στην απλότητα. Έχουμε ξεφύγει. Έχουμε χάσει το μέτρο οι άνθρωποι. Έχουμε δημιουργήσει ανάγκες που δεν μας είναι απαραίτητες. Η επαφή με τον συνάνθρωπο έχει χαθεί. Μέσα στην αλλοτρίωση αυτή, ο άνθρωπος γίνεται εγωιστής.
Κοιτάξτε το παράδειγμα μιας μικρής κοινωνίας, όπως είναι η Κύπρος. Έχουμε ζήσει τραγωδίες, σε μικρό χρονικό διάστημα, και δεν μας δόθηκε ο χρόνος, μέσα απ’ τα λάθη μας να μπορέσουμε να αναπνεύσουμε. Και συνεχίζουμε να ζούμε τις τραγωδίες. Κοιτάξτε αλλού, όπου οι άνθρωποι πέρασαν απ’ την αγροτική κοινωνία, στην βιομηχανική και στην αστικοποίηση. Είναι κοινωνίες διαφορετικές. Για μας έγιναν όλα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Δεν πρόλαβαν να αφομοιωθούν μέσα μας. Δημοκρατία; Δεν ξέρω αν ζήσαμε τι εστί δημοκρατία. Η δημοκρατία για να λειτουργήσει πρέπει να χωνευτεί. Δεν μας δόθηκε ο χρόνος να αφομοιώσουμε την δημοκρατία. Έχω την εντύπωση πως είμαστε παθητικός λαός. Δεν είμαστε διεκδικητικοί. Δέστε το παράδειγμα της Ελλάδας. Μια κοινωνίας σαφέστατα πιο απαιτητικής. Πού βλέπετε τα πράγματα να οδεύουν σήμερα; Αυτό που παρατηρώ είναι πως το πολιτικό σύστημα και αυτοί που δημιούργησαν την σημερινή κατάσταση δεν έχουν ταρακουνηθεί απ’ τη θέση τους κι η απαισιόδοξή μου σκέψη, λέει πως τα πράγματα δεν θα αλλάξουν. Κάποιοι βγαίνουν ακόμα και μιλούν χωρίς ντροπή για όλα όσα συνέβηκαν και συμβαίνουν. Χωρίς να νιώθουν τύψεις και χωρίς κανένα σεβασμό απέναντι στην απογοήτευση, την απελπισία και την φτώχια που βιώνει πολύς κόσμος.
Διανύουμε μία περίοδο που ο καθένας μας οφείλει να πολεμήσει με τον εαυτό του, να κάνει την προσωπική του επανάσταση. Να στραφεί σε αξίες που μας εξέφραζαν μέχρι και πριν κάποια χρόνια. Νιώθω πως δεν αδράξαμε, για ακόμα μια φορά, την ευκαιρία. Πως θα την χάσουμε. Φοβάμαι πως στο μέλλον θα κάνουμε τα ίδια λάθη… Στο πέμπτο σας βιβλίο, το οποίο είναι υπό έκδοση αυτή τη στιγμή, καταπιάνεστε μ’ όλο αυτό; Εν μέρει ναι. Το βιβλίο αυτό, το οποίο έχω ολοκληρώσει και θα εκδοθεί στην Ελλάδα, με έχει παιδέψει πάρα πολύ. Τόσο στη συγγραφή, όσο και στην προεργασία που προηγήθηκε, αφού χρειάστηκε να διαβάσω αρκετά για να μπορέσω να το ολοκληρώσω. Η ιστορία καταπιάνεται μ’ ένα γεγονός που διαδραματίστηκε τον 19ο αιώνα στην Κύπρο και την Ελλάδα και την ίδια στιγμή έχει να κάνει με την σημερινή κατάσταση. Παρόλο που αντιλαμβάνομαι πως η κυρίαρχη άποψη υποστηρίζει πως δεν είναι σωστό να γράφεις για κάτι που αφορά στην δεδομένη στιγμή, θεωρώ πως κρίση προϋπήρχε. Δεν είναι σημερινό φαινόμενο η κρίση. Η κρίση είμαστε εμείς. Εμείς την δημιουργήσαμε. Δεν είναι οικονομική η κρίση, είναι κρίση αξιών. Κι υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια.
Το βιβλίο του Αιμίλιου Σολωμού «Ημερολόγιο μιας Απιστίας» απέσπασε το Βραβείο της Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.
Κυριακή 26 Οκτωβρίου 2014
Τετάρτη, 22 Οκτωβρίου 2014
Αιμίλιος Σολωμού: “Η Αμφίπολη επαναφέρει την πίστη σε ξεχασμένες οικουμενικές αξίες”
Υπάρχουν φορές που ένα ταξίδι είναι ικανό να μας αγγίξει τόσο πολύ “σπέρνοντας μέσα μας σπόρους” που όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή αποδίδουν καρπούς που κατορθώνουν να συγκινήσουν ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Κάπως έτσι γεννήθηκε καιτο βιβλίο του συγγραφέα, Αιμίλιου Σολωμού, με τον τίτλο “Ημερολόγιο μιας Απιστίας”-που το 2013 απέσπασε το Βραβείο της Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης-καθώς “το εκπληκτικό τοπίο, τα χρώματα, τα βράχια, η θάλασσα και το ταπεινό, ανθρώπινο περιβάλλον”, όπως χαρακτηριστικά λέει, “μίλησαν” μέσα του από την πρώτη επίσκεψή του στις Κυκλάδες, τον καιρό που ήταν ακόμη φοιτητής. Από τότε μέχρι σήμερα πολλά συνέβησαν, τα οποία γέμισαν τον κόσμο γύρω μας με ασχήμια. Κι όμως η ομορφιά είναι ακόμη ζωντανή. Στα πρόσωπα των ανθρώπων όταν γελούν, στη θάλασσα όταν είναι γαλήνια, στα πρόσφατα ευρήματα στην Αμφίπολη. Φτάνει μόνο να θέλουμε να την ανακαλύψουμε…
Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά
“Ημερολόγιο μιας Απιστίας”, ο τίτλος του βιβλίου σας που ταξιδεύει ήδη εκτός συνόρων. Πώς εμπνευστήκατε τους ήρωες που πρωταγωνιστούν στις σελίδες του και τι πιστεύετε ότι είναι αυτό που έκανε τους αναγνώστες να το αγκαλιάσουν;
Είναι ένα μυθιστόρημα που κυοφορούσα εδώ και πολλά χρόνια καθώς κάθε χρόνο ως φοιτητής και μετέπειτα, γοητευμένος από τις σύγχρονες Κυκλάδες πήγαινα από το ένα νησί στο άλλο, προσπαθώντας να ανακαλύψω τον μικρόκοσμό τους. Το εκπληκτικό τοπίο, τα χρώματα, τα βράχια, η θάλασσα, το ταπεινό, ανθρώπινο περιβάλλον με συνάρπαζαν και
κάθε φορά που επέστρεφα στην αστική μου βάση, ταξίδευα νοερά στις Κυκλάδες και με κατέβαλλε η αίσθηση ενός περίεργου νόστου. Μέσα σ’ αυτό το σκηνικό, στρίμωξα τον Δουκαρέλη, καθηγητή, αρχαιολόγο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών που ανασκάπτει στο Κουφονήσι.
Στα ερείπια ενός προϊστορικού οικισμού βρίσκει το λείψανο μιας νεαρής γυναίκας, εγκύου που δολοφονήθηκε πριν από 5000 χρόνια. Το λείψανο αποκτά όνομα: Κασσιόπη. Ανάμεσα στα προϊστορικά λείψανα θα ανθίσει ο έρωτας με μια φοιτήτριά του. Ήδη πωλήθηκαν τα δικαιώματα σε πέντε χώρες και αναμένεται να μεταφραστεί και να κυκλοφορήσει σε ισάριθμες γλώσσες, ελπίζω μέσα στο 2015. Νομίζω ότι οι αναγνώστες “αγκάλιασαν” τους κεντρικούς χαρακτήρες, επειδή είναι άνθρωποι με αδυναμίες, άνθρωποι που δοκιμάζονται από τα πάθη τους, γειωμένοι στην πραγματικότητα και σ’ ένα βαθμό γοητευτικοί. Διαπιστώνεται πως η ανθρώπινη φύση παραμένει απαράλλακτη, είτε πρόκειται για ανθρώπους της προϊστορικής εποχής, είτε για ανθρώπους της εποχής μας.
Κατά πόσο μια απιστία αποτελεί και ένα προσωπικό “παράλληλο ημερολόγιο”, όπου καταγράφονται καλά κρυμμένα στοιχεία του χαρακτήρα δύο συντρόφων μέχρι τη στιγμή της οριστικής ρήξης στη σχέση τους;
Αναμφίβολα, είναι μια παράλληλη ζωή, μυστική. Αρχικά είχα σκεφτεί τον τίτλο “Ημερολόγιο Ανασκαφής”. Στη συνέχεια άλλαξε σε “Ημερολόγιο μιας Απιστίας”, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στο γεγονός της απιστίας, καθιστώντας, νομίζω, πιο άμεση και ανθρώπινη την ιστορία του βιβλίου. Φυσικά, μέσα στην απιστία ενυπάρχει η προδοσία, η υποκρισία, η ενοχή. Πρόκειται για ένα συνηθισμένο καθημερινό κοινωνικό φαινόμενο που από μόνο του ίσως λογοτεχνικά να μη λέει πολλά πράγματα.
Έχει, όμως, λογοτεχνικό ενδιαφέρον η συμπεριφορά αυτών των προσώπων: οι σχέσεις μεταξύ τους, τα πλέγματα, το ερωτικό τρίγωνο, οι αντιδράσεις τους, η ρήξη. Όλη αυτή η ατμόσφαιρα που στήνεται γύρω από ένα ανομολόγητο μυστικό, οι κλειστές κάμαρες, οι αντιδράσεις, όταν τα “άπλυτα” βγαίνουν στο φως. Η ζωή από εκεί και πέρα, τα σημάδια που αφήνει αυτό το γεγονός στην ψυχή τους.
Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου, ο καθηγητής Γιώργος Δουκαρέλης, υποκύπτει στον πειρασμό αναζητώντας διέξοδο από τη συμβατική του ζωή. Γιατί πολλές φορές αντί να “κόψουμε μαχαίρι” σχέσεις που μας εγκλωβίζουν, επιλέγουμε να παραμείνουμε κάνοντας πράγματα που πληγώνουν το σύντροφό μας;
Είναι γεγονός πως ο Δουκαρέλης εμφανίζεται δειλός, δεν είναι αποφασισμένος να βάλει ένα οριστικό τέλος στη συμβατική του ζωή. Διστάζει. Κατά βάθος δε θέλει. Δε θέλει να εγκαταλείψει τη σύζυγό του, γιατί μαζί πέρασαν πολλά και είναι αλήθεια ότι σ’ αυτήν χρωστά ακόμα και την άδεια για την ανασκαφή, όταν τα πάντα φάνηκαν να βαλτώνουν στο λαβύρινθο της γραφειοκρατίας. Δε θέλει να χάσει την ηρεμία της καθημερινής του ζωής. Όσο κι αν έπαψε να καίει η φλόγα στην ερωτική σχέση με τη γυναίκα του, εξακολουθεί να την αγαπάει. Και το καινούργιο που ανοίγεται μπροστά του, τον φοβίζει.
Δεν τολμά να προχωρήσει. Κρατάει δυο σκοινιά. Και κατά βάθος του αρέσει. Από τη μια είναι η Μαρία, από την άλλη η Αντιγόνη, νεότερη και αρκετά μικρότερή του. Μέσα σ’ αυτή τη διχοστασία, την εσωτερική-και εξωτερική- δραματικότητα που βιώνει, αναποφάσιστος, τις θέλει και τις δυο. Και έτσι πληγώνεται και πληγώνει και τις δύο συντρόφους του. Φαντάζομαι ότι έτσι θα λειτουργούσαν και πολλοί άλλοι. Αλήθεια, αν κοιτάξουμε γύρω μας, άραγε πόσοι άνθρωποι βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια σχέση; Νομίζω, πάρα πολλοί. Ο κάθε άνθρωπος, βέβαια, ενεργεί διαφορετικά σε κάθε περίπτωση.
“…εδώ ό,τι αρχίζει ο τόπος και η θάλασσα, το συνεχίζουν οι άνθρωποι”, διαβάζουμε στο βιβλίο αναφορικά με τα Κουφονήσια. Γιατί επιλέξατε συγκεκριμένα αυτό το μέρος για να εκτυλιχθεί η ιστορία του Γιώργου και της Αντιγόνης;
Η ιστορία θα έπρεπε εκ των πραγμάτων να διαδραματίζεται σε κάποιο κυκλαδίτικο νησί. Απέκλεισα τα γνωστά τουριστικά και πολύβουα νησιά. Ταυτόχρονα ο χώρος έπρεπε να πληροί μια βασική προϋπόθεση: Να βρίσκεται κοντά στο κέντρο του προϊστορικού κυκλαδίτικου πολιτισμού. Είχα περάσει άλλοτε με το πλοίο της άγονης γραμμής και είδα από
το κατάστρωμα το Κουφονήσι. Όταν κοίταξα το χάρτη, διαπίστωσα ότι το Κουφονήσι βρίσκεται στην πιο επίκαιρη θέση (τόπος εξορίας, άκρη του κόσμου αναφέρεται στο βιβλίο).
Μετά από λίγους μήνες, καλοκαίρι, ταξίδεψα εκεί και γνώρισα από κοντά το νησί. Και νομίζω ότι είναι ο ιδανικός χώρος. Το τοπίο είναι, εν πολλοίς, ανόθευτο (τα τελευταία χρόνια υπάρχει τουριστική ανάπτυξη). Εκεί συναντήθηκα με το μύθο, βρήκα τις ομηρικές μου αναφορές, τις περιγραφές, τις αμμουδιές του Ομήρου. Και έπεσα πάνω στα ανθισμένα κρίνα της θάλασσας, τα “pancratium maritimum”, που απεικονίζονται στις τοιχογραφίες της Θήρας.
Πόσο εφικτό είναι για έναν συγγραφέα στην εποχή μας να ξεχωρίσει και να μπορεί να επιβιώνει οικονομικά μόνο μέσω της πένας του;
Στα μέρη μας είναι εξαιρετικά δύσκολο, σχεδόν ανέφικτο, ένας συγγραφέας να βιοπορίζεται αποκλειστικά από τα βιβλία του. Όμως, υπάρχει η παρηγοριά πως κάνει αυτό που αγαπά περισσότερο. Και δεν είναι λίγο. Ικανοποιεί μια βασική υπαρξιακή του ανάγκη. Για να ξεχωρίσει, πρέπει κανείς να ακολουθήσει το ένστικτό του, τον μοναχικό του δρόμο, να είναι απόλυτα συνειδητοποιημένος γι’ αυτό που κάνει, να επιμείνει στην ποιότητα της δουλειάς του, να μην κάνει εκπτώσεις.
Δηλαδή να ακολουθήσει τη συμβουλή που έδωσε κάποτε ο Ρίλκε στα “Γράμματα σ’ έναν νέο ποιητή”, τον Φραντς Κάπους και να απαντήσει στον εαυτό του: “Τούτο πρώτα απ’ όλα: αναρωτηθείτε, την πιο σιγηλή ώρα της νύχτας σας: Πρέπει να γράφω; Ένα έργο είναι άξιο μόνο σαν ξεπηδάει μόνο από μιαν ανάγκη. Βυθιστείτε στον εαυτό σας, ψάξτε στα βάθη, απ’ όπου πηγάζει η ζωή σας. Εκεί θα βρείτε την απόκριση στο ερώτημα: Πρέπει να δημιουργείτε;”. Η καταξίωση είναι βασική για έναν συγγραφέα. Δυστυχώς ή ευτυχώς ο βιοπορισμός έρχεται δεύτερος και καταϊδρωμένος.
“Ένα τσεκούρι στα χέρια σου”, ένα από τα προηγούμενα βιβλία σας που έχει αποσπάσει και το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος της Κύπρου. Κρίνοντας από τα όσα επικρατούν αυτή τη στιγμή, πού θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε το τσεκούρι για να αρχίζουν να αλλάζουν τα πράγματα;
Το μυθιστόρημα “Ένα τσεκούρι στα χέρια σου”, αναφέρεται σ’ έναν νεαρό, ρομαντικό και παρανοϊκό, αιθεροβάμονα, τον Οδυσσέα, που πιστεύει πως αυτός ο κόσμος έχει ξοφλήσει. Με το τσεκούρι επιχειρεί ν’ αλλάξει τον κόσμο. Πιστεύει πως η ομορφιά είναι αυτή που θα τον σώσει. Μόνο που στη συνέχεια ο Οδυσσέας θα στρέψει το τσεκούρι εναντίον του,
αποκόπτοντας το δικό του χέρι. Κατά μία έννοια, και σήμερα, αν και το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε το 2007, στις παραμονές της μεγάλης λαίλαπας, μας χρειάζεται ένα τσεκούρι. Να γκρεμίσουμε την ασχήμια γύρω μας, τις χρεοκοπημένες νοοτροπίες που μας έσυραν εδώ. Και δεν αρκεί αυτό το τσεκούρι, μεταφορικά πάντα μιλώντας, να ρίξει από τα βάθρα τους επίορκους πολιτικούς, τη ριζωμένη απληστία των τραπεζικών και οικονομικών συμφερόντων που οδήγησαν τον τόπο στην καταστροφή και τον κόσμο στην απελπισία.
Όπως ο Οδυσσέας έστρεψε το τσεκούρι εναντίον του ίδιου του εαυτού του, έτσι πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Να αποκόψουμε όλα τα καρκινώματα που κατατρώνε τις σάρκες μας. Γιατί έχουμε κι εμείς ευθύνη. Τόσα χρόνια όχι μόνο σιωπούσαμε και σφυρίζαμε αδιάφορα, αλλά συνεργούσαμε κιόλας σ’ αυτήν την κατρακύλα. Αν δεν αρχίσουμε από εμάς, ο καθένας να βάλει το λιθάρι του, το φως θ’ αργήσει ν’ ανατείλει. Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος. Δείτε την ελληνική ιστορία. Πάντα τα ίδια λάθη, οι ίδιες περιπέτειες (εν πολλοίς τα ίδια πρόσωπα). Δεν μάθαμε τίποτα τόσους αιώνες.
Έχετε στις αποσκευές σας σπουδές Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Δημοσιογραφίας κι όμως σας κέρδισε ο τομέας της Εκπαίδευσης. Τι έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτή σας την επιλογή;
Οφείλω να διευκρινίσω ότι δεν επέλεξα την εκπαίδευση από μια διάθεση να αναλάβω σταυροφορία για να σώσω τον κόσμο, άλλωστε δεν είμαι ικανός. Ούτε γιατί θεωρούσα τη διδασκαλία λειτούργημα κι εγώ θα ήμουν ο πιστός της υπηρέτης. Ήταν κυρίως η αγάπη μου για την ιστορία. Εργαζόμουν ως δημοσιογράφος και ποτέ δεν είχα φανταστεί τον εαυτό μου στην εκπαίδευση. Είχα εγκαταλείψει τη δημοσιογραφία, για να σπουδάσω ιστορία. Όταν ήρθε ο διορισμός μου, βρέθηκα σε δίλημμα. Είναι πολύ μεγάλη ευθύνη η διδασκαλία και για να είμαι ειλικρινής, επέλεξα την εκπαίδευση και για βιοποριστικούς λόγους.
Δε φανταζόμουν πως θα με παρέσυρε τόσο και πόσο θα αγαπούσα στην πορεία τη διδασκαλία, την εκπαίδευση με μια σχεδόν, ιεραποστολική διάθεση, όσο υπερβολικό κι αν φαίνεται. Τελικά, μπορεί να δίνεις πολλά στην εκπαίδευση, τον ίδιο σου τον εαυτό, αλλά οι εμπειρίες με τα παιδιά, ακόμα και οι κακές και οι ψυχοφθόρες στιγμές, είναι ανεκτίμητες. Και η ανταμοιβή πολλαπλάσια της προσφοράς. Γιατί όλα αυτά σε βοηθούν να γίνεις καλύτερος άνθρωπος, πλουσιότερος ψυχικά και πνευματικά. Μέσα από τα λάθη σου πολλές φορές. Και όλα αυτά είναι πολύ χρήσιμα για έναν συγγραφέα.
Στο “Ημερολόγιο μιας Απιστίας” παρακολουθούμε να υφαίνεται μια ολόκληρη ιστορία με φόντο τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Πώς βλέπετε τα πρόσφατα γεγονότα με τις ανασκαφές στo λόφο Καστά της Αμφίπολης; Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι μέσα σε όλη αυτή τη δίνη χάνεται τελικά η ουσία;
Είμαι από αυτούς που παρακολουθούν με κομμένη την ανάσα όσα έρχονται συνεχώς στο φως. Κάθε τόσο τρέχω στο διαδίκτυο και ψάχνω να διαβάσω ειδήσεις για την Αμφίπολη. Μπορεί, ναι, να γίνεται πολιτική εκμετάλλευση, να υπάρχουν σκοπιμότητες, επικοινωνιακά τερτίπια κι ένα είδος αρχαιολογικού CNN σ’ όλη αυτή την ιστορία, αλλά το μυστήριο, η σταδιακή αποκάλυψή του μέρα παρά μέρα, οι εικασίες, διαμορφώνουν ένα λογοτεχνικό,
αστυνομικό αρχαιολογικό θρίλερ εν εξελίξει. Και αυτό με συναρπάζει. Η ομορφιά των ευρημάτων βρίσκεται σε αντίστιξη με την ασχήμια που μας περιβάλλει.
Σ’ έναν κόσμο που καταρρέει, ζοφερό, βάρβαρο, σκεφτείτε: η καταθλιπτική μας καθημερινότητα, η ανεργία, η φτώχεια, οι αυτοκτονίες, οι τζιχαντιστές, ο εμφύλιος στη Συρία, στην Ουκρανία, ο ιός Έμπολα, οι αεροπορικές τραγωδίες, οι χιλιάδες πρόσφυγες του πολέμου που διωκόμενοι, αναζητούν μια καλύτερη ζωή και τελικά πνίγονται και πνίγουν τα όνειρά στους στη Μεσόγειο θάλασσα, μέσα σ’ όλα τούτα, λοιπόν, έρχεται αυτή η ανασκαφή και τα ευρήματα να δώσουν μιαν οικουμενική ελπίδα. Η ομορφιά των ευρημάτων ανοίγει μιαν άλλη προοπτική. Από τη μια τα υπέροχα έργα του παρελθόντος και από την άλλη η σημερινή βαρβαρότητα. Η Αμφίπολη επαναφέρει στο επίκεντρο το ενδιαφέρον για την ελληνική αρχαιότητα, τις οικουμενικές της αξίες, την ομορφιά, την αρμονία, το μέτρο, πράγματα που έχουμε ξεχάσει μέσα στον κυκεώνα της σκληρής πραγματικότητας και των προβλημάτων.
Κατά πόσο έχει ο άνθρωπος σήμερα τη δύναμη και το θάρρος που απαιτεί μια “ανασκαφή” μέσα του με ζητούμενο την αυτογνωσία;
Θα έπρεπε να έχει τη δύναμη να προχωρήσει σε μιαν ένδον ανασκαφή. Δυστυχώς, ελάχιστοι είναι αυτοί που θα το πράξουν. Ελάχιστοι αυτοί που θα προχωρήσουν στην αυτοκριτική, στην παραδοχή των λαθών τους, να πουν ένα συγγνώμη, να φτάσουν στην αυτογνωσία. Ζούμε σ’ έναν εγωιστικό κόσμο. “Ο καθένας για τον εαυτό του και ο Θεός εναντίον όλων”, είναι ο γερμανικός τίτλος της ταινίας “Το αίνιγμα του Κάσπαρ Χάουζερ”, του Β. Χέρτσογκ.
Θα μπορούσατε να φανταστείτε τη ζωή σας χωρίς να γράφετε;
Η γραφή (και η ανάγνωση) είναι συνυφασμένη με την ύπαρξή μου. Κοιμάμαι και ξυπνώ με αυτή την έγνοια στο μυαλό μου. Ζω μαζί με τους ήρωες των βιβλίων. Ελπίζω μόνο, στο τέλος της ζωής μου, να μη διαπιστώσω με πίκρα ότι έζησα περισσότερο στα βιβλία παρά στην πραγματική ζωή. Νομίζω είναι ένας φόβος, μια έγνοια υπαρξιακή κατά κάποιον τρόπο, που έχει κάθε συγγραφέας που ξημεροβραδιάζεται με ένα βιβλίο στο χέρι. Είναι μια πολύ περίεργη αίσθηση η περιπέτεια της γραφής. Ειδικά όταν γράφει κανείς ένα μυθιστόρημα, μοιάζει να συμμετέχει στην επαναδημιουργία του κόσμου. Εσύ φτιάχνεις τον κόσμο, τους χαρακτήρες, τις ιστορίες. Σαν ένας μικρός θεός που κινεί με νήματα τις μαριονέτες. Γι’ αυτό όχι, δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου, τη ζωή μου χωρίς να γράφω. Είναι το οξυγόνο μου.
Ποια είναι τα άμεσα επαγγελματικά σας σχέδια; Έχετε ήδη σκεφτεί το θέμα του επόμενου βιβλίου σας;
Πέρασαν ήδη τέσσερα χρόνια από τότε που έγραψα το “Ημερολόγιο μιας Απιστίας”και οκτώ από το“Ένα τσεκούρι στα χέρια σου”. Τώρα βρίσκομαι προς το τέλος του επόμενου μυθιστορήματος. Είναι ένα θέμα που αφορά τη σύγχρονη Ελλάδα και την Κύπρο και ένα ιστορικό γεγονός του 19ου αιώνα.
*Το βιβλίο “Ημερολόγιο μιας Απιστίας”, του Αιμίλιου Σολωμού, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός.
