Τα απαγορευμένα βιβλία

Στις Η.Π.Α. οι βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία ετοιμάζονται σε λίγες μέρες να γιορτάσουν την Εβδομάδα Απαγορευμένων Βιβλίων (24 Σεπτ.-1 Οκτ.), για να τονιστεί η σημασία της ελευθερίας της ανάγνωσης και η απρόσκοπτη πρόσβαση στην πληροφόρηση. Προγραμματίζονται πολλές εκδηλώσεις όπως αναγνώσεις βιβλίων που είχαν απαγορευτεί στο παρελθόν. Στο παρελθόν; Δυστυχώς, οι απαγορεύσεις αφορούν και τις μέρες μας. Από το 1982, όταν καθιερώθηκε η Εβδομάδα αυτή, το Γραφείο Πνευματικής Ελευθερίας εξέτασε πάνω από 11,000 περιπτώσεις βιβλίων που υπέστησαν κάποιας μορφής λογοκρισία ή απαγόρευση στις Η.Π.Α. Μόνο το 2010 το Γραφείο εξέτασε πάνω από 348 τέτοιες υποθέσεις. Ανάμεσα σ’ άλλα και για το βιβλίο Γενναίος Νέος Κόσμος του Άλντους Χάξλεϊ και το Λυκόφως της Στέφανι Μάγιερ.

Αλλά, μόλις πριν από λίγες μέρες, το βιβλίο του Χαρούκι Μουρακάμι Νορβηγικό δάσος αφαιρέθηκε από την καλοκαιρινή λογοτεχνική λίστα ανάγνωσης για μαθητές 15 και 16 ετών του δημόσιου Λυκείου Ουίλιαμστοουν  του Νιου Τζέρσι. Είχαν προηγηθεί οι διαμαρτυρίες των γονέων εξαιτίας των αναφορών του βιβλίου στις σεξουαλικές σχέσεις. Η λίστα είχε καταρτιστεί από επιτροπή εκπαιδευτικών, υπεύθυνους βιβλιοθηκών και διοικητικούς και εγκρίθηκε από το αρμόδιο εκπαιδευτικό συμβούλιο.

Προηγουμένως είχε αφαιρεθεί από ανάλογη λίστα σε σχολείο της Βιρτζίνια βιβλίο του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, καθώς και το Σφαγείο νούμερο 5 του Κουρτ Βόνεγκατ από σχολείο του Μισούρι. Αυτές οι απαγορεύσεις προκάλεσαν την αντίδραση πνευματικών φορέων όπως του «Pen American Center» και της «Εθνικής Συμμαχίας Κατά της Λογοκρισίας». Στην κοινή τους ανακοίνωση υποστήριξαν πως «αν απαγορευτεί στους μαθητές να διαβάζουν λογοτεχνία λόγω της βίας ή αναφορών σε σεξουαλικά ζητήματα, τότε θα αποκλειστούν από την απόλαυση της ανάγνωσης σημαντικών λογοτεχνικών κειμένων, συμπεριλαμβανομένων βιβλίων του Σαίξπηρ, του Τολστόι, του Φλομπέρ, του Τζόις, του Φόκνερ, του Ναμπόκοφ, της Μόρισον και πολλών άλλων».

Οι απαγορεύσεις βιβλίων είναι, βέβαια, πολύ παλιά ιστορία. Στο Index Librorum Prohibitorum (κατάλογος των απαγορευμένων βιβλίων) της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας περιλαμβάνονται λογοτεχνικά βιβλία των Μπαλζάκ, Ουγκό, Καζαντζάκη και Ζολά.

Αλλά, ο κατάλογος των βιβλίων που απαγόρευσαν κατά καιρούς οι κυβερνήσεις (π.χ. προσβολή ηθών, θρησκείας) είναι ατέλειωτος. Σ’ αυτόν περιλαμβάνονται αριστουργήματα όπως:

Ουδέν νεότερον από το δυτικό μέτωπο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ και η Μεταμόρφωση του Κάφκα (από τους ναζί-όπως και πολλά άλλα). Η φάρμα των ζώων και το 1984 του Τζ. Όργουελ (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ε.Σ.Σ.Δ.), Το Γενναίος Νέος Κόσμος του Χάξλεϊ (Ιρλανδία) ο Κώδικας ντα Βίντσι του Νταν Μπράουν και Το ημερολόγιο της Άννας Φρανκ στο Λίβανο (της Άννας Φρανκ για υποκειμενισμό υπέρ των Εβραίων και του σιωνισμού!), το δρ Ζιβάγκο του Μπ. Πάστερνακ και τα έργα του Σολτσενίτζιν Μια μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς, ο Πρώτος Κύκλος και το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ στην Ε.Σ.Σ.Δ., Τα σταφύλια της οργής του Στάινμπεκ σε πολλές περιοχές των Η.Π.Α., Ο εραστής της λαίδη Τσάτερλι του D. H. Lawrence (Η.Π.Α., Βρετανία, Αυστραλία), Η λολίτα του Ναμπόκοφ (Νέα Ζηλανδία, Αργεντινή, Βρετανία, Νότια Αφρική), Η μαντάμ Μποβαρί του Φλομπέρ στη Γαλλία (όταν πρωτοκυκλοφόρησε), Οι σατανικοί στίχοι του Σάλμαν Ρούζντι (σε πολλές ισλαμικές χώρες), Ο τροπικός του καρκίνου του Χένρι Μίλερ (Η.Π.Α., Νότια Αφρική), Οδυσσέας του Τζόις (Η.Π.Α, Βρετανία, Αυστραλία).

Στην Ελλάδα οι πρόσφατες απόπειρες απαγόρευσης (μετά βέβαια από τις δικτατορίες του Μεταξά και των συνταγματαρχών) αφορούν στο βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη Μν και στο Ζιγκ Ζαγκ στις νεραντζιές της Έρσης Σωτηροπούλου. Υπενθυμίζουμε τον αφορισμό του Εμ. Ροΐδη για την Πάπισσα Ιωάννα και την προσπάθεια για αφορισμό του Ν. Καζαντζάκη για τον Τελευταίο Πειρασμό από την Εκκλησία.

Υπάρχουν, όμως, και καλά νέα. Τα απαγορευμένα για δεκαετίες βιβλία στα αραβικά καθεστώτα που κατέρρευσαν τους τελευταίους μήνες άρχισαν να εμφανίζονται στις προθήκες των βιβλιοπωλείων.