Αλήθεια, διαβάζουν οι πολιτικοί μας βιβλία λογοτεχνίας; Το ερώτημα παραμένει μετέωρο. Υπάρχουν ορισμένοι που διαβάζουν (και γράφουν), αλλά είναι ελάχιστοι, ίσως μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Αυτή η περίοδος, ωστόσο, θα ήταν η καταλληλότερη για ανάγνωση για τους πολιτικούς. Η Βουλή των Αντιπροσώπων κλείνει για τις θερινές διακοπές, οι υπουργοί και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα πάρουν την άδειά τους, για να ξεκουραστούν. Αλλά υποψιαζόμαστε, και δεν πρέπει να απέχουμε από την πραγματικότητα, ούτε και τώρα θα διαβάσουν. Κι όμως, κατά την άποψή μας, θα ήταν στα προτερήματα του Προέδρου και του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, γενικά όλων των πολιτικών, αν διάβαζαν λογοτεχνία.
Οι Κύπριοι πολιτικοί δε διαβάζουν, λοιπόν. Ούτε τους είδαμε σε κάποιο βιβλιοπωλείο, ούτε σε εκπομπές να μιλούν για βιβλία, να προωθούν τη φιλαναγνωσία, εκτός από ελάχιστες φορές, όταν παρουσιάζεται ένα πολιτικού περιεχομένου βιβλίο. Αντίθετα, στην Ελλάδα κάτι γίνεται, ή κάτι γινόταν μέχρι πριν ένα δύο χρόνια. Ο πρώην Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο νυν, ο Γιώργος Παπανδρέου πριν από τις διακοπές επισκέπτονταν βιβλιοπωλεία και τις εκθέσεις βιβλίου και όλο και κάτι θα αγόραζαν, για να διαβάσουν. Βέβαια, μπορεί αυτό να γινόταν για επικοινωνιακούς λόγους. Αλλά, έστω κι έτσι, οι κάμερες και οι φωτογραφίες αποτύπωναν τη στιγμή, έστελναν το μήνυμα πως ο Πρωθυπουργός της χώρας, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης διαβάζουν, εσείς; Τώρα, βέβαια, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Γιατί οι πολίτες θα τους πάρουν με τις πέτρες, αν εμφανιστούν στο κέντρο της Αθήνας, για να αγοράσουν βιβλία.
Στους «New York Times» δημοσιεύτηκε το Μάιο του 2008 φωτογραφία το προέδρου των Η.Π.Α. Μπάρακ Ομπάμα να κρατάει και να διαβάζει κάποιο βιβλίο. Διάβαζε το Post-American World του Ινδού δημοσιογράφου Φαρίντ Ζακαρία που ειδικεύεται στις διεθνείς σχέσεις. Πρόκειται για ένα πολιτικό βιβλίο που πραγματεύεται το ρόλο των Η.Π.Α. μέσα στο νέο κόσμο του 21ου αι. Αλλά και το καλοκαίρι του 2009, τον Αύγουστο, όπως έγινε γνωστό, κατά τις διακοπές του, ο Ομπάμα πήρε μαζί του για να διαβάσει το αστυνομικού περιεχομένου βιβλίο The Way Home του Ελληνοαμερικάνου Τζορτζ Πελεκάνος (από τότε όλες οι διαφημίσεις προβάλλουν το γεγονός ότι είναι ο συγγραφέας που διαβάζει στις διακοπές του ο Πρόεδρος των Η.Π.Α.), το Plainsong του Κεντ Χαρούφ, για τη ζωή σε μια αγροτική κοινωνία του Κολοράντο, το Hot, Flat and Crowded του Τομ Φρίντμαν για τα κέρδη της Αμερικής από ένα οικολογικό περιβάλλον, το Lush Life του Ρίτσαρντ Πράις για τις φυλετικές και ταξικές σχέσεις στη Νέα Υόρκη, τη βιογραφία του του Ντέιβιντ Μακάλοκ, για τον Τζον Άνταμς, δεύτερο Πρόεδρο των Η.Π.Α. Ανάμεσα στα πέντε βιβλία, τα πρώτα δύο είναι λογοτεχνικά. Βέβαια, ο Ομπάμα δε διαβάζει μόνο, γράφει κιόλας, αφού εξέδωσε το βιβλίο Dreams of my father.
Στη Γερμανία, διαβάζουμε σε ιστοσελίδα για τις αναγνωστικές συνήθειες των Γερμανών, οι πολίτες μπορεί να μην απαξιώνουν τους πολιτικούς τους που δεν έχουν γνώση των μαθηματικών, αλλά δεν είναι διατεθειμένοι να συγχωρέσουν όσους δεν έχουν διαβάσει Γκαίτε, Μπρεχτ και Τόμας Μαν. Στα γερμανικά Μ.Μ.Ε. «εθεάθη» η φωτογραφία της Άγγελα Μέρκελ να διαβάζει αποσπάσματα από βιβλίο λογοτεχνίας σε παιδιά. Αυτή φαίνεται, ωστόσο, πως προτιμά να διαβάζει άλλα είδη, πέραν της λογοτεχνίας. Κάτι είναι κι αυτό. Όσο για τους Γάλλους, είναι γνωστό ότι πολλοί πνευματικοί άνθρωποι διακρίθηκαν και στον πολιτικό στίβο. Μάλιστα ένας αριθμός πρεσβευτών προέρχεται όχι από τους διπλωμάτες καριέρας, αλλά από την τάξη των πνευματικών ανθρώπων και ιδιαίτερα του βιβλίου.
Σύμφωνα με τον «The Telegraph» (2 Φεβρ. 2011), ο Τόνι Μπλερ συζητούσε συχνά με δημοσιογράφους για τα βιβλία που διάβαζε. Στο αεροπλάνο συνήθιζε να διαβάζει το Κοράνι! Για τον Γκόρτον Μπράουν ο αρθρογράφος Κρίστοφερ Χάους στάζει χολή: «Θα ήταν καλά, αν ο Γκόρτον Μπραουν διάβαζε λιγότερα βιβλία για την πολιτική οικονομία και την αμερικάνικη ιστορία και περισσότερα για την ποίηση. Θα ήταν λιγότερο καταστροφικός ως Πρωθυπουργός». Αυτός βέβαια που διάβαζε πάρα πολύ ήταν ο Γλάδστον: Διάβασε 20,000 βιβλία και αγόρασε άλλα 30,000. Αλλά και ο Ντισραέλι, διάβαζε και έγραψε, μάλιστα, μερικά μυθιστορήματα. Όσο για το νυν Πρωθυπουργό Ντέιβιντ Κάμερον, στο διαδίκτυο κυκλοφορεί το απαξιωτικό: «Ο Ντέιβιντ Κάμερον δε διαβάζει βιβλία, απλώς τα κοιτά». Κι αυτό εξαιτίας της θυελλώδους αντίδρασης που έχει προκαλέσει η απόφαση της κυβέρνησής του να περικόψει τη χρηματοδότηση των βιβλιοθηκών. Εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες βιβλιοθήκες στη Μεγάλη Βρετανία απειλούνται σήμερα με κλείσιμο.
Πάντως, στον Καναδά ο συγγραφέας Γιαν Μαρτέλ, που κέρδισε το Booker Prize το 2002 για το βιβλίο του Η ζωή του Πι, δε χαρίστηκε στον πρωθυπουργό της χώρας Στέφεν Χάρπερ, ο οποίος, όπως φαίνεται, δεν έχει σε μεγάλη εκτίμηση τα βιβλία. Τι έκανε λοιπόν, όταν σε μια σύντομη τελετή στη Βουλή (για να εορταστούν τα 50 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου Τεχνών) αγνόησε εντελώς τους πνευματικούς ανθρώπους της χώρας και δε βρήκε έναν καλό, έστω τυπικό, λόγο να τους απευθύνει; Αποφάσισε, όσο ο Χάρπερ είναι Πρωθυπουργός, να του στέλλει κάθε 15 μέρες ένα βιβλίο με συνοδευτική επιστολή και σχετικό κείμενο. Έφτιαξε μάλιστα και ειδικό blog γι’ αυτόν το σκοπό, στο οποίο μπορεί κανείς να διαβάσει τα 101 κείμενα για τα πακέτα που του έχει αποστείλει από τότε. Ο Μαρτέλ ήταν εξαγριωμένος και με τα μέλη της Βουλής, γιατί την προηγούμενη μέρα στη δεξίωση που πραγματοποιήθηκε για τον ίδιο λόγο, εμφανίστηκαν μόλις 20-25 βουλευτές από τους 306, ανάμεσά τους και η υπουργός Πολιτιστικής Κληρονομιάς, προφανώς γιατί ήταν υποχρεωμένη.
Αυτός που την πλήρωσε ακριβά ήταν ο Χάρπερ. Τού γράφει ο Μαρτέλ στο blog: «Ξέρω ότι είστε πολύ απασχολημένος κ. Χάρπερ. Όλοι είμαστε απασχολημένοι. Αλλά όλοι έχουν ένα χώρο εκεί που κοιμούνται, είτε ένα κομμάτι του πεζοδρομίου, είτε κάποιο τραπεζάκι δίπλα στο κρεβάτι. Σε αυτόν το χώρο, το βράδυ, μπορεί να λάμπει ένα βιβλίο. Και σ’ αυτές τις ήρεμες στιγμές, όταν αφήνουμε πίσω μας τη μέρα, είναι η κατάλληλη στιγμή να πάρουμε ένα βιβλίο και γίνουμε κάποιος άλλος, σε κάποιο άλλο μέρος, για ορισμένα λεπτά, να διαβάσουμε λίγες σελίδες, πριν αποκοιμηθούμε».
Κάθε δεύτερη εβδομάδα, λοιπόν, από τον Απρίλιο του 2007, ο Μαρτέλ του έστελλε το πακέτο με την επιστολή. Τα πρώτα 50 κείμενα προς τον Χάρπερ κυκλοφόρησαν ήδη σε βιβλίο και σε e-book. Κάθε επιστολή άρχιζε με το πανομοιότυπο: Στον κ. Στέφεν Χάρπερ, Πρωθυπουργό του Καναδά από έναν Καναδό συγγραφέα, με τις καλύτερές μου ευχές Γιαν Μαρτέλ. Και κατέληγε: Δικός σας αληθινά, Γιαν Μαρτέλ. Ορισμένες φορές το γραφείο του Χάρπερ απάντησε, επίσης με το στερεότυπο: Σας ευχαριστούμε που στείλατε το βιβλίο… Η ευγενική σας χειρονομία εκτιμάται πολύ. Το τελευταίο πακέτο που του έστειλε ήταν στα τέλη του περασμένου Φεβρουαρίου. Ο αθεόφοβος του πακέταρε τους έξι τόμους του Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ. Ανάμεσα σε άλλα βιβλία, ο Χάρπερ πήρε από τον Μαρτέλ το Ποιήματα και σπαράγματα της Σαπφούς, το Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου του Μαρκές, το Μια μέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς του Σολτσενίτσιν, τη Σονάτα του Κρόιτσερ του Τολτσόι, τη Μεταμόρφωση του Κάφκα, το Γράμμα σ’ έναν νέο ποιητή του Ρίλκε και τον Μικρό πρίγκιπα του Αντουάν ντε Σεντ Εξιπερί. Ο Χάρπερ, που πρέπει να είχε πολύ γερό στομάχι αυτά τα τέσσερα χρόνια (εξακολουθεί και σήμερα να είναι Πρωθυπουργός) δεν πρέπει να έχει παράπονο, απέκτησε μια καλή βιβλιοθήκη. Τελικά ο Μαρτέλ το πήρε απόφαση, ο Χάρπερ έμαθε ή δεν πρόκειται να μάθει και έτσι παραιτήθηκε από τη σταυροφορία του. Σκεφτείτε να κάναμε κάτι ανάλογο εμείς εδώ. Ο αποστολέας ίσως να είχε μπλεξίματα με τη δικαιοσύνη για προσβολή του αρχηγού του κράτους.
Αλλά γιατί ο Πρόεδρος Χριστόφιας, ο Νίκος Αναστασιάδης, οι υπόλοιποι αρχηγοί των κομμάτων, βουλευτές και πολιτικοί πρέπει να διαβάζουν λογοτεχνία;
Γιατί η λογοτεχνία έχει να κάνει με τον πολίτη και την κοινωνία. Βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα τον άνθρωπο και τη συμπεριφορά του. Μπαίνει στη θέση του άλλου, κάτι πολύ σημαντικό για κάποιον που ασκεί εξουσία, γιατί οι αποφάσεις του έχουν συνέπειες, επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών. Μαθαίνει ακόμα και για τις άλλες κοινωνίες, τους πολιτισμούς, τις ιδιαιτερότητες, τη διαφορετικότητα και γίνεται πιο ανεκτικός. Η αντιπολεμική λογοτεχνία υποδεικνύει τα τραγικά αποτελέσματα των λανθασμένων αποφάσεων, της πατριδοκαπηλίας. Ο αναγνώστης χαλαρώνει και διασκεδάζει. Το έχει ανάγκη μετά από την πιεστική καθημερινότητα. Η λογοτεχνία είναι πάνω απ’ όλα μια κορυφαία αισθητική απόλαυση. Με λίγα λόγια, ο αναγνώστης-πολιτικός μπορεί να γίνει καλύτερος άνθρωπος, πιο ανθρώπινος (δε βάζουμε το χέρι μας στη φωτιά).
Στο βιβλίο του (δε μεταφράστηκε στα ελληνικά) Μεγάλες Στρατηγικές: Λογοτεχνία, Πολιτική και Παγκόσμια Τάξη (εκδόσεις Πανεπιστημίου Γιέιλ, 2010), ο διπλωμάτης Τσαρλς Χιλ θεωρεί πως η λογοτεχνία είναι απαραίτητη πηγή σοφίας για έναν ηγέτη και αναρωτιέται, αν η πληθωρικότητα μιας προσωπικότητας είναι αξία που μπορεί να εφαρμοστεί στον πολιτικό ρεαλισμό. Στην παρουσίαση του βιβλίου στο περιοδικό «The New Republic» (TNR) πολλά λογοτεχνικά έργα εξετάζονται κάτω από αυτό το πρίσμα: ο διάλογος του Οδυσσέα και του Αχιλλέα στην Ιλιάδα, ο Ροβινσώνας Κρούσος (ο ήρωας ως ο μοναδικός πολίτης ενός κράτους), η Έρημη Χώρα του Έλιοτ (αποσπασματική και εφήμερη διπλωματία). Ο Χιλ αναφέρεται και σ’ άλλα βιβλία όπως στο Αναζητώντας το χαμένο χρόνο του Προυστ και τους Δαιμονισμένους του Ντοστογιέφσκι. Πολύ διδακτική είναι η αναφορά του στον Κίσινγκερ. Την εποχή της παντοδυναμίας του μετέδωσε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ ένα είδος λατρείας για τον Θουκυδίδη και σύντομα οι αξιωματούχοι της υπηρεσίας, που δεν είχαν διαβάσει τον Έλληνα ιστορικό, άρχισαν να αναμασούν τα λόγια των Αθηναίων από το «Διάλογο Αθηναίων- Μηλίων»: Οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται. Αυτό ήταν το σύνθημα του Ψυχρού Πολέμου, αλλά ο Κίσινγκερ έπρεπε να ξέρει πως ο κυνισμός αυτός σήμαινε για τους Αθηναίους ό,τι και για τους Αμερικάνους: έχασαν την αρετή τους και η αλαζονεία τους θα τους οδηγήσει κατευθείαν στην καταστροφή, όπως συνέβη στη Σικελική Εκστρατεία. Είναι, λοιπόν, πολύ διδακτική η λογοτεχνία και, βέβαια, η ιστορία για τους πολιτικούς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου